De heilige Sebastiaan bevrijd door de Romeinse weduwe Irene en haar dienares, ca. 1620 - 1625

Dankzij de genereuze steun van de Vrienden van het Museum kon het MSK in 2023 dit bijzonder zeldzame werk van de hand van de enigmatische caravaggist Melchior de la Mars aan de verzameling toevoegen. Het werd ontdekt tijdens de voorbereidingen voor de monografische tentoonstelling over de caravaggist Theodoor Rombouts (1597-1637) (voorjaar 2023, MSK Gent). Omdat het werk sinds zijn creatie niet geheel ongehavend de eeuwen is doorgekomen, onderging het recent een uitgebreide restauratiebehandeling. Van de restauratie werd gebruik gemaakt om het schilderij ook materiaaltechnisch door te lichten. Melchior de la Mars is zonder twijfel een van de meest tot de verbeelding sprekende artistieke figuren die in de vroege 17e eeuw actief was in Gent. Helaas zijn extreem weinig gegevens over zijn levensloop voorhanden. We weten dat hij tussen 1619 en 1621 werkte in Gent waar hij de indrukwekkende Besnijdenis van Christus (1621, Augustijnenklooster Gent) schilderde. In de periode 1626-27 vinden we hem terug in Brussel. De la Mars’ corpus aan schilderijen, alle religieus van aard, is op één hand te tellen. Zijn benadering valt op door de aparte en bijzonder persoonlijke vormentaal waarbij hij een laat-maniëristische manier van werken combineert met de door Caravaggio (1571-1610) geïnspireerde stijl. Het onderwerp van dit schilderij – de heilige Sebastiaan die bevrijd wordt door de Romeinse weduwe Irene en haar dienares – verwijst naar het verhaal van de lijfwacht van de Romeinse keizer Diocletianus (ca. 243-316) die omwille van zijn christelijk geloof met pijlen doorboord werd maar wonderwel de uitvoering van zijn doodvonnis overleefde. De voorstelling met Irene was geliefd in de 17e eeuw omdat ze symbool stond voor de christelijke naastenliefde en de rol van de vrouw als zorgende beklemtoonde, zoals die tijdens de contrareformatie werd vooropgesteld. Tegelijk kan het tafereel inhoudelijk verbonden worden met de rol van pestheilige die Sebastiaan na zijn dood kreeg toebedeeld. Dat zien we bijvoorbeeld aan de suggestie van een stuiptrekkende beweging en de verkleuring van zijn ledematen – symptomen van de ziekte – en de weergave van een ongewone lucht op de achtergrond. Deze verwijst wellicht naar dreigende natuurfenomenen die men in de 17e eeuw in verband bracht met de pest. In de jaren 1620, de periode waarin dit schilderij moet ontstaan zijn, werd Europa – ook Gent – geteisterd door uitbraken van de dodelijke ziekte. Het schilderij zorgde toen ongetwijfeld voor troost en hoop.